‘Don’t make shorty angry’, grenzen doorbreken en een les in respect

“He shorty!” Ik keek wat verbaasd om me heen. “Yebo you shorty!” De straatjongens kijken me lachend aan. Mijn nieuwe nickname hier in Jeffreys Bay, inmiddels ben ik een soort van ingeburgerd: “Morning shorty, hey shorty pass the sugar, shorty where is the coffee, shorty jy het poppenhaar, shorty black and white make nice babies he, oeh but be careful don’t make shortie angry, look at her eyes then, aai dan is ek bang vir shorty.” De jongens lachen erbij dus ik moet mijn nieuwe naam maar als een eer beschouwen. Respect en vertrouwen zijn kernwoorden in de levens van de jongens, lastig te verdienen, maar de jongens lijken me steeds meer te accepteren, omdat ik hen waarschijnlijk ook steeds meer accepteer. Hoe meer ik van hun levensverhalen hoor, des te meer respect ik voor hen begin te krijgen. Bijvoorbeeld J., 17 jaar, enorm gehaaid, verslaafd aan drugs, leeft tussen straat en shacks van vrienden, wannabe-gangster, maar ergens nog een enorme puber. In het begin vond ik hem stiekem maar irritant, viel er niet mee te werken en werd ik eigenlijk ook gewoon keihard genegeerd. Maar de afgelopen weken begon ik zijn humor te waarderen en hij de mijne ook.J. trekt aandacht met de raarste dingen. Loopt ie opeens weer met een onderbroek op zn hoofd rond, verstopt alles van iedereen op de raarste plekken of doet een dans uit het niks. Na wat gesprekken, voetbalwedstrijden, gezamenlijk ontbijten en dat ik een soort van vaste klant ben in het lachen om zijn grappen heeft hij besloten dat hij mij toch ook wel mag. “I don’t have a father”, nou ja theoretisch gezien zou hij deze moeten hebben, maar deze is nooit in beeld geweest en zal hij waarschijnlijk nooit leren kennen, verder heeft hij een moeder die alcoholverslaafd is en daarnaast een scala aan stiefvaders die hem hebben mishandeld en misbruikt. Welkom thuis bij J. Geen wonder dat hij de straat ‘verkiest’ boven deze situatie.

Ik wil de jongens graag vertrouwen,maar soms is het lastig omdat stelen en manipulatie overlevingsstrategieën van hen zijn. Soms geef ik ze net iets te veel voordeel van twijfel. Zij hebben namelijk zo hun strategieën, twee maken een leuk praatje met mij, wetende dat ik hen erg grappig vind, ik praat gezellig terug, maar inmiddels zijn de andere twee brood aan het stelen, waar ik zelf bij sta en kijken rustig of er nog wat leuks in de koelkast ligt. Opeens rennen er twee jongens keihard de keuken uit en begin pas door te krijgen wat er aan de hand is: “Ok, give it back J.” Met een enorme grijs toveren ze een fles melk en twee complete broden tevoorschijn. “Tadaaaa shorty, that’s how you do that.” Toch denk ik dat ik deze gasten nog echt ga missen ook als ik weer thuis ben.

De afgelopen weken is er veel gebeurd, van heftige maar ook grappige gebeurtenissen met de jongens, naar terrasjes en surflessen, ruzies oplossen tussen kinderen en het eindeloos zingen van liedjes naar een anti-drugsmars in de townships en interessante gesprekken met de inwoners en het geven van een knuffel aan Anneleen! Wat was ik blij haar te zien! Ook vond ik het bijzonder hoe ik haar kon introduceren op het project en kon voorstellen aan de straatjongens. “Another shorty, is this your sister?” We deden de normale dingen hier (nou ja in hoeverre strandwandeling op het strand van Jeffreys Bay en rondhangen met straatjongeren normaal is) en dit heeft me weer even doen beseffen wat het betekent om een thuis te hebben en welke rol vriendschapen en familie daarin spelen. Dit zette me ook weer aan het nadenken over het leven in de townships: het thuis van veel van de mensen die ik ontmoet.

Ik heb veel gesprekken met Thembela, de kokkin van het project en één van de vrouwen die ik ga missen als ik weer in Nederland ben. Zij kent de jongens erg goed en leert mij (naast het maken van pap) iets meer van hun leven te begrijpen. Ook leert ze mij veel over het leven in de townships en wat er al dan niet leuk aan is. Zij leeft in een shack, samen met haar dochtertje, één kamer van 3 bij 3 waar alles in moet gebeuren, maar ze voelt zich er thuis. “I like the townships because I can live my life, freedom, hang around, spent time with people, do what I want, no hurry, South-Africa is beautiful but you know Margreet, before I can dream I need first come out the poverty”. Probleem van veel mensen.

Elke keer vind ik het nog steeds confronterend om van de villa’s BAM opeens in de townships te rijden. Er is één bordje: “welcome in Pellsrus”. Ter introductie niet echt nodig, de situatie is opzich best duidelijk. Het is zo raar hoe het straatbeeld OPEENS veranderd. Van wit naar zwart, rijk naar arm, villa naar krot. In de townships is er een zekere vrijheid, maar ook kortstondigheid. Een leven van een soort van constant kamperen en niet weten waar je aan toe bent. Iedereen is aan het wachten op alles en veel mensen hangen maar wat rond, zijn hun tijd aan het uitzitten? Als een tijdbom? Kampen van krotten, afval, afgewisseld met ook best mooie huisjes. Vanuit de townships kan je ook OPEENS weer terug zijn op je terrasje. Als je wil kan je het vergeten. Zwart en wit leven letterlijk en figuurlijk naast elkaar. Wereld van verschil. Het is een georganiseerde regenboognatie en sommige Mandela huisjes in de townships in ieder geval wel de kleuren hebben van de regenboog.

Wat daarbinnenin gebeurt is alleen wat minder kleurrijk. Soms schrik ik nog steeds van de situatie. Veel ‘zieke’ mensen, een ander woord voor AIDS, een woord waarop een enorme taboe rust, iedereen is dus ‘ziek’. Een cultuur van schone schijn wat ook duidelijk wordt wanneer ik 's ochtends een meisje van het project zie rondlopen: “Rochy moet jy nie na skool nie?” “nee, my klere is vuil” Waarop ze vervolgens schooltje gaat spelen met haar jongere zusjes (...) Verderop kwamen we een paar van de straatjongens tegen. Jochies van twaalf/dertien. Ze liepen rond met 1) een enorm mes 2) een gebroken flessenkop 3) een zakje dagga. Waar ze dus 1) de dagga 2) in de flessenkop 3) met het enorme mes stopten en 4) dit met zn allen gingen oproken. Het was 8 uur 's ochtends. Ik heb wel eens een fijner ontbijt gehad.

Hoewel ik veel van de mensen leer en ik echt wel de grenzen wil doorbreken is het helaas niet veilig om hier in mn eentje rond te lopen. Wanneer blijkt dat de voetbalwedstrijd van de jongens aan de andere kant van de townships blijkt te zijn baal ik dan ook. We hadden beloofd te kijken. Gelukkig zie ik in de verte J. ergens lopen en roep zijn naam. Hij kijkt verbaasd om. “Come you must walk with me to the soccerfield”. Hij lacht een beetje en het was ergens ook hilarisch dat ik uit ‘veiligheid’ met iemand meeloop waar mensen uit de community soms zelfs bang voor zijn.

De straatjongens storen zich niet zo aan grenzen, in welke vorm dan ook. In de vragen die ze stellen, dilemma’s die ze je voorleggen, gesprekken die vaak over relaties en seks gaan en al hun fictieve ‘girlfriends’ en theorieën over dat “black and white can make nice babies”. Inmiddels hebben ze gelukkig besloten dat "shorty is too old" en "shorty her boyfriend is tooooo big". Naast het probleem van drugs en alcohol is seksualiteit een enorm probleem voor hen. Als ze geen vrouw vinden dan doen ze het met elkaar en worden jongere jongens misbruikt door de oudere jongens. Ze hebben een enorm hard leven, vooral ’s nachts, waar ik soms geen weet van heb en ik misschien soms ook niet allemaal zou willen weten. Naast het overschrijden van seksuele grenzen en het opzoeken van mijn grenzen (Wat pikt shorty wel en wat niet? Ziet shorty het als ik de complete voorraadkast leeg steel? Zal shorty na 29101 keer haar ten huwelijk vragen eindelijk ja zeggen? Hoeveel trappen tegen haar schenen kan shortie hebben tijdens een potje voetbal?) zijn ze ook onbewust op een positieve manier grensoverschrijdend bezig. Zichtbaar aanwezig in de ‘twee werelden’ van Jeffreys Bay. Hoewel ze misschien door velen als ‘pain in the ass’ worden gezien, hebben ze situaties heel goed door en zijn ze enorm goed in zich aanpassen. Het gaat allemaal om perspectief, vanuit wel perspectief je het bekijkt en welk perspectief deze jongens hebben. Wanneer we op een terrasje zitten komen we de straatjongens tegen. De dag erna komt J. naar mij toe: "one day margriet I will also drink cappuccino in a nice restaurant." Dat is namelijk wat hij ziet, toeristen die hun geld uitgeven aan koffie op terrasjes. Terwijl hij het moet doen met waterige koffie/suikerwater op het project. De jongens leven op de scheidslijn van township en town en doorbreken zonder dat ze het doorhebben eigenlijk heel wat grenzen.











Twee weken geleden hebben we meegedaan aan een anti-drugsmars in de townships van Jeffreys Bay. Drugs en alcohol zijn hier grote problemen. In elke familie of shack komt er wel zoiets voorEr bestaat hier niet zoiets als even gezellig bij het eten of ’s avonds op een terrasje een wijntje drinken. Als je drinkt dan drink je een fles per dag. Of 8. Complete families worden hierdoor ontwricht en ook kinderen beginnen hier op jonge leeftijd al mee. De straatjongens zijn hier het ultieme voorbeeld van en vind ik het vervelend wanneer mensen zeggen dat het hun eigen keuze is. Het gaat allemaal om perspectief. Ze verkiezen de straat boven een enorm slechte ‘thuissituatie’. Wat is de ‘normale’ situatie. Vader uit beeld, moeder verslaafd aan alcohol, er komt een stiefvader in het huishouden, misbruikt de kinderen, moeder is afhankelijk, kinderen voelen niet geliefd of worden verdreven waardoor ze ‘kiezen’ om liever op straat te leven dan in dit huis, komen in aanraking met drugs, wordt verslaving, waardoor ze op straat blijven. Het gaat dus niet over vrijheid maar het kiezen van de ene slechte situatie boven de andere. Op straat voelen ze wat controle over hun leven. Create their own little safe space.

Pete en Kristo zitten aan tafel, de rest van de jongens zijn aan het voetballen. Kristo speelt wat met mechano, Pete staart wat voor zich uit en ik schrijf wat in mn schrijfboek. Elke dag leert Pete mij nieuwe woorden Xosa, ik vraag of hij het kan opschrijven voor me. “Nee margreet, jy weet dat ek nie goed kan skryf nie.” En dan begint hij zijn verhaal. Hij was 10 toen zijn beide ouders overleden. “That’s when I decided to stop with school. I was living with my aunt and uncle. But he was drunk. Always. That’s when I decided to live on the street.” Een hard leven, van gangs, drugs, gevechten, criminaliteit, afwijzing en respect, een leven van verlies, overleven, teleurstellingen en niemand meer kunnen vertrouwen. “You know the world is too big and we are too small. Jy kan niemand vertrou nie.” Hij schudt zijn hoofd. “No trust nobody. You see (hij haalt zn bot uit zijn eten en legt het bot met een klap op tafel) the only one I can trust is this bone. If I put it here and I come back tomorrow, it is still here. It doesn’t talk, doesn’t walk, nothing. I can trust in it, it stays the same and doesn’t need anything. BUT: If I put you here, maybe you will be gone tomorrow, talking to people, doing other things. So you see, I cannot trust people, the only thing in the world which I can trust is this bone (…)” Zijn teleurstelling komt hierin keihard naar voren, je kan niks en niemand meer vertrouwen. Hard als een bot. Tot op het bot teleurgesteld. MAAR, het is bijzonder om te zien hoe zowel Piet en Kristo wel uit het straatleven willen komen. Dit was een kwestie van 10 jaar geduld hebben met hen. Het plan is nu dat er een huisje voor hen gebouwd gaat worden in de tuin bij één van de projectleiders!

Dit weekend gebruikte ik één van de strategieën van deze jongens: where the day takes you. Mijn weekend bestond uit koffie drinken, strandwandelingen, nieuwe mensen ontmoeten, surfwedstrijden (kijken), nog meer koffie drinken, braaien en een verjaardagsfeestje in de community. Ik leer meer van de jongens dan dat ik eerst zou denken. De jongens zijn eigenlijk enorm flexibel en hebben een enorm aanpassingsvermogen ontwikkeld. Iets waar wij met volle agenda’s, schema’s en stress soms nog veel van kunnen leren. Being there and hanging around, go with the flow of the day. De jongens leren mij hier even extra dat we misschien fysiek verschillen, maar dat we van binnen allemaal hetzelfde zijn. We delen dezelfde angst voor afwijzing, verlangen naar acceptatie en we houden niet van donker:) Pete vertelde, tussen alle grote verhalen door op een hele andere toon, opeens dat ze na 23.00 eigenlijk niet meer over straat durven te lopen en liever op straat slapen in plaats van terug te lopen naar de 'location'...Soms weet ik niet wat er nou wel en niet waar is van de verhalen van de jongens. Ze hebben een grote fantasie, maar wanneer ik de littekens van de jongens zie, kan je er niet omheen dat ze veel meemaken, deze littekens zijn echt, een verhaal op hun lichaam geschreven. We moeten niet doen alsof ze het leven niet begrepen hebben, deze jongens hebben eigenlijk enorm veel mensenkennis. Daarom wil ik afsluiten met les 5 die ik van J. heb geleerd: respect & acceptatie. Misschien wel allereerst van jezelf. "I'm black, you are white. You respect me, I respect you." Hoe meer jij jezelf bent, des te meer jij de ander de vrijheid geeft om de ander zijn!

Liefs van shorty die jullie allemaal heel erg mist!